„Film o upadku domów, społeczeństw a zarazem całych światów nie potrzebuje takich sztuczek, jak wklejanie zdjęć Hitlera w ogrodzie z Winifred Wagner i jej synem Wielandem, wnukiem Wagnera; wymaga jedynie spokojnej koncepcji i konsekwencji w jej przeprowadzeniu – na tyle radykalnie i purystycznie na ile jest to możliwe, pozostawiając przestrzeń dla dialektycznej wyobraźni, z łagodnymi ruchami kamery i uważnym spojrzeniem w twarz, w której rodzą się i giną słowa i światy.“

(Hans Jürgen Syberberg)

W tym monograficznym filmie dokumentalnym, Winifred Wagner na pięć lat przed śmiercią relacjonuje reżyserowi Syberbergowi swe osobiste wspomnienia oraz historię domu Wahnfried. Film nakręcony w przeciągu pięciu dni w domu Siegfrieda Wagnera, w bezpośrednim sąsiedztwie popadającego w ruinę domu Wahfried, w którym Adolf Hitler - począwszy od 1936 - co roku mieszkał na czas trwania wagnerowskiego festiwalu w Bayreuth. Czarno-biały, spokojny i chronologicznie zbudowany obraz dokumentuje sześćdziesiąt lat niemieckiej historii, odsłaniając powiązania z narodowym socjalizmem oraz bliskie związki Hitlera z domem Wahnfried oraz Festiwalem Muzyki Wagnerowskiej w Bayreuth.

Urodzona w Anglii Winifred Wagner (1897-1980), żona Siegfrieda, syna Wagnera, była jedną z wielkich zarządzających spuścizną Richarda Wagnera. Emancypantka w kręgu patriarchalnej społeczności mężczyzn a równocześnie naiwna w swym zaangażowaniu ma rzecz nowej niemieckiej rzeszy, Winifred daje się poznać jako niezłomnie wierna przyjaciółka Hitlera, otwarcie się za tą przyjaźnią opowiadająca. Odmawia krytycznego spojrzenia na dyktatora, widząc w Hitlerze przyjaciela rodziny Wagner a nade wszystko wielbiciela geniuszu Richarda Wagnera.

Wychodząc daleko poza ramy studium charakteru bohaterki, na przykładzie tej niezwykłej rodziny, film składa „żywe świadectwo epoki naznaczonej dekadencją mieszczaństwa“ i uzmysławia, na ile „willa artysty jako utopia szczęśliwego świata“ nieuchronnie i jak w soczewce skupiała „zgubnych gości od Ludwiga II po Hitlera“. We włączonych do filmu post factum wprowadzeniu i podsumowaniu, Winifred Wagner zabiera głos zgodnie ze stworzoną przez siebie koncepcją. Powstające w trakcie tych ujęć przerwy, przejęzyczenia, korektury i błędy nadają historii strukturę i świadczą o jej autentyczności. Psychologia określa to, co udało się Syberbergowi w tym filmie stworzyć mianem procesu żałoby: beznamiętne włączenie wiedzy o winie do świadomości. Reżyser nie skarży się ani nie oskarża – „Nie stanowi o osobistej zasłudze fakt, że nie przyszło człowiekowi żyć w barbarzyńskich czasach ani zostać w nich poddanym próbie na eksponowanej pozycji. Stosunkowo łatwo jest nie być nazistą, kiedy nie ma Hitlera.“

(Hans Jürgen Syberberg)

Film dokumentalny. Rok produkcji: 1975.

Format/czas trwania: 16 mm, kolor, 302 min.

Reżyseria: Hans Jürgen Syberberg.

Produkcja: TMS Film GmbH München we współpracy z Bayerischer Rundfunk München i ORF Wien.

Asystent produkcji: Gerhard von Halem.

Zdjęcia: Dietrich Lohmann.

Montaż: Agape Dorstewitz.

Muzyka: Richard Wagner.

opracowano na podstawie: „Syberberg. Film nach dem Film”, Hans Jürgen Syberberg, Ursula Blicke, 2008