Kuratorka: Aleksandra Księżopolska

 

 

21 kwietnia 2006 roku norweski tankowiec wyłowił człowieka dryfującego na prymitywnej tratwie. Rozbitek znaleziony został w duńskiej cieśninie Skagerrak, oddzielającej Danię od Szwecji i Norwegii. Media spekulowały na temat tożsamości „tajemniczego mężczyzny”[1] jednak rozbitek nigdy się do niej nie przyznał jak i nie ujawnił kraju pochodzenia. Nie posiadał żadnych dokumentów i twierdził min., że pochodzi z Kalifornii (USA) i został dwa lub trzy dni wcześniej porzucony na morzu przez załogę angielskiego statku, którym płynął.”[2]

 

Wystawa „Dryfując” duńskiego duetu Nielsen & Johnsen podejmuje temat Innego, wyrzuconego poza granice systemu. Człowieka funkcjonującego na marginesie, na granicy ogólnie przyjętych norm i zasad. Kraje zachodnie budują coraz szczelniejsze granice, a miliony ludzi wyrusza w podroż do Europy w poszukiwaniu bezpiecznego życia. Nawiązując do wydarzenia z 2006 roku artystki zadają wiele egzystencjonalnych pytań, które dziś po prawie 10 latach wydają się być nadzwyczaj aktualne. Historia znalezionego człowieka zwraca uwagę na sytuację osób będących częścią systemu, a jednak na jego obrzeżach, ich uprzedmiotowienia i braku reprezentacji tych, którzy nie mają prawa głosu. Co znaczy tożsamość narodowa i pochodzenie w obliczu przymusu ucieczki. Tym bardziej znamienne jest, że jedynym człowiekiem nie posiadającym w filmie głosu jest tytułowy rozbitek dryfujący na tratwie. Staje się on niemym świadkiem własnej historii, a jego wersję wydarzeń widz może doczytać z jednego z ekranów.

 

Hanne Nielsen i Birgit Johnsen zwracają też uwagę na alternatywne sposoby konstruowania historii, metody budowania dyskursu publicznego, to co oficjalne kontra prywatne. Intrygująca jest dla nich wartość ‘newsa’, który aktualny może być tylko tu i teraz. Istnieje wyłącznie w teraźniejszości. Składająca się z kilku ekranów instalacja „Dryfując” jest inscenizacją wydarzenia z 2006 roku. Ujęcia aktora odgrywającego odnalezionego mężczyznę łączą się z wypowiedziami przedstawicieli norweskich i szwedzkich instytucji, które brały czynny udział w ratowaniu rozbitka. Artystki chciały zakłócić linearną, oficjalną wersję przedstawienia historii. Obrazy pojawiające się niechronologicznie, przeplatane kontemplacyjnymi kadrami, ujawniają pewne ślady, lecz do widza należy ułożenie własnej wersji wydarzeń. Być może wypowiedź samych artystek najlepiej może to zobrazować: „Czasami rzeczywistość jest dużo bardziej zaskakująca niż fikcja ale tak naprawdę to ta sfera pomiędzy staje się naszym polem poszukiwań…. „.[3]

 

„Dryfując” nie oferuje jednoznacznej odpowiedzi, a dziś po prawie dziesięciu latach od wydarzenia obraz tamtej historii staje się dopełniony o aktualne wydarzenia. Wystarczy poszerzyć nasze pole widzenia aby zobaczyć tragedię tysięcy innych osób, którzy podobnie jak tytułowy rozbitek dryfują na morzu nienawiści, rozpaczy i niepewności. Ich historia jest sumą problemów i zagadnień naszej współczesności: historii, geopolityki, przemocy, partykularnych interesów. Brytyjska pisarka i feministka, Jeanette Winterson napisała” Mój stary, żydowski przyjaciel mówi, że nosimy dwie torby na nasze problemy – w jednej torbie znajduje się czas i pieniądze, w drugiej walka na życie i śmierć. To w tym właśnie miejscu znajduje się ludzkość.”[4]

 

 

 

W ramach wystawy „Dryfując” zaprezentowane zostaną dodatkowo dwie ważne dla twórczości Hanne Nielsen oraz Birgit Johnsen prace. „Camp Kitchen” („Kuchnia Polowa”), jedna z ostatnich i najbardziej politycznie zaangażowanych realizacji oraz „Grinding Onions („Obieranie Cebuli”) pochodząca z wcześniejszego okresu ich twórczości.

 

 

Camp Kitchen (Kuchnia Polowa)

 

Przebój „You can depend on me” amerykańskiej piosenkarki popowej Brendy Lee już od pierwszych momentów filmu uwodzi widza. Obserwujemy dwie, schludnie ubrane kobiety w kuchni, zajęte obowiązkami domowymi. Refleksyjne i nostalgiczne obrazy przenoszą nas w niewinny na pierwszy rzut oka świat otoczony znanymi atrybutami kuchennymi, sprzętem i kwiatami. Sceneria ta wkrótce ma się przeobrazić w pole walki, dosłownie i w przenośni, gdy kolejne śpiewane przez Brendę Lee wersy ustępują miejsca wzmiankom ze świata. Na ekranie telewizora widzimy znane z codziennych serwisów informacyjnych wiadomości. Nadlatujący helikopter, którego załoga wkrótce doświadczy tragedii, wydaje się wkraczać w bezpieczny świat dwóch kobiet. Wdarł się do spokojnego wnętrza kuchni, powodując chaos i roznosząc w pył przygotowane produkty. Przedmioty i sprzęt kuchenny,jak nienaturalnych rozmiarów nóż, ziejąca parą zmywarka czy puszki wybuchające niczym granaty wzmagają stan zagrożenia i niebezpieczeństwa. Nadzieją jest powrót kojącej muzyki Brendy Lee, która jest zarazem zapowiedzią nadejścia kolejnej katastrofy z udziałem kolejnych tak dobrze nam znanych przedmiotów codziennego użytku, czajnika lub też robota kuchennego. W tle powracają obrazy z nagłówków światowych gazet. Tym razem widzimy grupę kobiet ubranych w różowe sari, które stworzyły Gulabi Gang walczący z pełną przemocy dominacją mężczyzn w Indiach.

 

Praca „Camp Kitchen” podzielona jest na kilka epizodów opartych na tym samym schemacie. Stopniowo postacie kobiet stają nam się bliższe, twarze pokazywane są w zbliżeniu, a przedstawiane obrazy prowokują u nich reakcje i działanie. Ma to też miejsce gdy przywołują słynną „debatę kuchenną”[5] z 1959 roku pomiędzy Nixonem i Chruszczowem, która przeszła do historii jako jeden z bardziej znanych epizodów zimnej wojny. Odbyła się ona przed makietą kuchni będącej częścią Amerykańskiej Wystawy Narodowej w Moskwie, podczas której przedstawiane były najnowsze osiągnięcia technologiczne, jak zmywarki czy sokowirówki. W Ameryce lubimy ułatwiać życie kobietom … powiedział Nixon. W odpowiedzi Chruszczow stwierdził – Wasze kapitalistyczne podejście do kobiet nie ma miejsca w Komunizmie.    

 

 

Grinding Onions (Obieranie cebuli)

Jedna z wcześniejszych prac artystek zrealizowana w 1995 roku, dzięki której artystki ugruntowały swoją pozycję w duńskiej historii sztuki. Praca duetu Nielsen & Johnsen odwołuje się do stereotypowo postrzeganej roli kobiety w odniesieniu do prac domowych.

Akcja ma miejsce w bliżej nieokreślonym pomieszczeniu, gdzie widzimy dwie ubrane na czarno kobiety przysiadajace na niskich taboretach w niewygodnych pozycjach. Dwie przedstawione postaci wykonują prostą i zwyczajną czynność, obierają cebule. Widz staje w obliczu monotonnego i rytmicznego ruchu zdejmowania kolejnych warstw dorodnych warzyw, które z czasem zmieniają się w kleisty stos łupin. Krok po kroku płynące po policzkach obu kobiet łzy oraz ich twarze wykrzywione w grymasie zdradzają doświadczany ból psychiczny jak i fizyczny.

 

 

Bio:

Duet Nielsen & Johnsen rozpoczął współpracę w  1993 roku. Artystki należą do prekursorek duńskiej sztuki wideo. W swoich pracach podejmują tematy polityczne często o zabarwieniu genderowym. Ich prace prezentowane są zazwyczaj w formie wideo instalacji, a same autorki balansują na granicy fikcji i dokumentu. Wystawiały w najważniejszych galeriach Danii (AroS Aarhus Kunstmuseum, National Gallery Denmark / Copenhagen), Den Frie, Center of Contemporary ART, Copenhagen, Nikolaj – Copenhagen Contemporary Art Centre) oraz na świecie. Wystawa „Dryfując” będzie pierwszą prezentacją prac Nielsen i Johnsen w Polsce.

 

 

Projekt zrealizowany dzięki pomocy Duńskiego Instytutu Kultury w Warszawie, Funduszowi Kultury Miasta Aarhus.

Partnerem projektu jest Krytyka Polityczna.

 

---