Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia

Wystawa Kristiny Inčiūraitė i Cooltūristės jest artystyczną eksploracją kobiecego spojrzenia i utopijnej architektury sowieckiej jako krajobrazu pamięci.

Nowoczesny wizerunek miasta zmienił się pod trzema względami: semantycznym, funkcyjnym i osobistym. Transformacje semantyczne prezentują zmienione nazwy ulic, przystanków i sklepów. Funkcyjne – zmiany przeznaczenia budynków i architektury. Zmiana doświadczenia osobistego jest związana z pamięcią i jej odzyskaniem poprzez gromadzenie (nie)zmyślonych historii. Filmy Kristiny Inčiūraitė i Cooltūristės odkrywają wszystkie trzy warstwy ukrytej przeszłości w różnych miejscach Litwy i obwodu kaliningradzkiego. Architektura modernistyczna z okresu sowieckiego ciągle jeszcze przypomina o przeszłości – zmorze, jednak stare mity tworzą nowe historie i performanse.

Podróż w czasie z ukazaniem utraconego pejzażu kosmicznego to jeden z głównych tematów wideoperformansu „Kosmiczne przedszkole“ (2012). Autorem projektu placu zabaw przynależnego do wybudowanego w pobliżu wileńskiej wieży telewizyjnej przedszkola „Čiauškutis“ jest architekt Viktoras Cholinas. Zaokrąglone kształty altanek przywodziły na myśl utopijną architekturę nieznanych cywilizacji i design statku kosmicznego. Podróż kosmiczna Cooltūristės i Nunu na Księżyc w rzeczywistości jest podróżą po zakamarkach pamięci, podczas której zatrzymują się na nieistniejących już „kosmicznych“ przystankach trolejbusowych. W trakcie przebudowy przedszkola w 2013 r. kosmiczny plac zabaw został zburzony. Wideoinstalacja niczym maszyna czasu łączy wymazaną przeszłość z ewentualnymi scenariuszami przyszłości.

Kristina Inčiūraitė, „Spotkanie“,dokumentalistyka eksperymentalna, 2012

Wyścig kosmiczny w czasach zimnej wojny miał swoje odzwierciedlenie nie tylko w przestworzach, ale też na Ziemi. Wybudowana w 1970 r. najwyższa dzielnica Wilna – Karolinki (Karoliniškės) nabrała „kosmicznej“ aury: otwarto sklepy „Merkury“, „Saturn“, „Kometa“, „Tęcza“, do których prowadziły odpowiednie ulice i przystanki: „Księżycowa“, „Kosmonautów“, „Huraganowa“, „Pioruna“, „Gwiezdna“. W wieży telewizyjnej otwarto restaurację „Droga Mleczna“. Po tragicznych wydarzeniach z 13 stycznia 1991 r., kiedy to sowieckie czołgi miażdżyły bezbronnych ludzi broniących wolności Litwy pod wieżą telewizyjną, nazwy ulic zastąpiono nazwami zawierającymi nazwiska osób, które zginęły. Futurystyczne wizje zostały wyparte przez uwiecznienie cierpienia. Karolinki nie są już miejscem utopii, lecz pamięci. Z czasem w lasku znajdującym się w pobliżu wieży telewizyjnej potajemnie wyrósł cmentarz dla zwierząt, paradoksalnie łączący mit kosmosu z mitem nieśmiertelności. Opowiada o tym Žygimantas Kudirka w swoim wierszu „Logograf zwierzątek“.

Nie mniej zmistyfikowanym budynkiem modernizmu sowieckiego jest Pałac Ślubów w Wilnie (1974), znany ze swych wysokich schodów. Po ceremonii ślubnej nowożeńcy schodzą nimi – na ziemię. Wideoinstalacja Kristiny Inčiūraitė „Schodami w dół“ (2000) kwestionuje symboliczny sens patriarchalnych rytuałów i architektury. Artystka przebrana za pannę młodą schodzi po schodach Pałacu Ślubów czterokrotnie – za każdym razem z innym „panem młodym“. Po upływie ponad dziesięciu lat Cooltūristės przerabiają performans Inčiūraitė z uwzględnieniem współczesnej perspektywy: cztery dziewczyny w maskach spawalniczych wchodzą po schodach kwestionując instytucję małżeństwa. Ich rytualnemu wchodzeniu towarzyszy hymn robotniczy „Międzynarodówka“, przeplatający się z „Marszem weselnym“ Felixa Mendelssohna („Schodami w górę", czyli "Wedding International“, 2013).

W eksperymentalnym filmie dokumentalnym Kristiny Inčiūraitė „Spotkanie“ (2012) w roli zjawy utraconej przeszłości występuje kolejka na plażę w Swietłogorsku. Artystka wykorzystuje korespondencję internetową z rówieśniczką ze Swietłogorska. Inčiūraitė pisze w imieniu męża (w listach biografia autorki przeplata się z biografią jej męża), nie ujawniając adresatce, że listy stanowią element projektu artystycznego. Mutacje tożsamości w sposób metaforyczny odzwierciedlają sytuację kolejki na plażę w Swietłogorsku: wielka, monumentalna konstrukcja z metalu i szkła niszczeje od rdzy i zaniedbania. W filmie przedstawiono, jak działająca w przeszłości kolejka i prowadzona obecnie korespondencja łączą utopię z dystopią.

Inna ważna zasada wystawy – kwestionowanie i odwracanie strategii apropriacji. Nie są to zwykłe apropriacje, lecz misapropriacje – „niewłaściwe“, „kobiece“ kradzieże artystyczne poprzez dokonywanie świadomej zamiany, odwracanie sytuacji i ról płci, nie obawiając się zbłądzenia lub wprowadzenia w błąd. W misapropriacjach Cooltūristės rzeźba, architektura i ciało stają się performansami – alegoriami.

By uniknąć uprzedmiotowienia obrazu kobiety, Inčiūraitė pokazuje je w sposób niebezpośredni, metonimiczny. Zamiast patrzeć na wielką alegoryczną rzeźbę w Kijowie („Matka“, 2013), odbiorca przenosi się w jej środek i staje się jej oczami: widzi to, co widzi ogromny posąg.

Kobiece spojrzenie odgrywa ogromną rolę również w filmach wideo autorstwa Cooltūristės. W przeciwieństwie do pełnego uprzedmiotowienia spojrzenia męskiego, które skupia się na wertykalnym ucieleśnieniu mocy, spojrzenie kobiecie postrzegane jest jako otwierające horyzont, odsłaniające opartą na czasie horyzontalność. W wideo „Odczytując twarze“ („Reading Faces“) opracowanym wraz z estońską artystką Mare Tralla w 2011, Cooltūristės skupiają się na cichej rozmowie kobiecych spojrzeń oraz tym, jak prawdziwe uczucia można odczytać jedynie z twarzy kobiety. Jest to próba ponownego przemyślenia miejsca kobiety w filmie i prawdziwym życiu. Postaci z filmu wymieniają spojrzenia z artystkami obecnymi na pobliskim ekranie („Twarzą do innego“ („Angled Towards the Other“, 2011), które zaznaczają horyzont przestrzeni galerii, godząc podmioty i przedmioty spojrzenia.

Filmy Kristiny Inčiūraitė i wideoinstalacje Cooltūristės ukazują powiązania historii wyobrażonej i toczącej się na żywo. Skradziona przeszłość ściera się z teraźniejszością po to, by wykrzesane zostały iskry rozmaitych scenariuszy przyszłości.

Kuratorka Laima Kreivytė

Wystawa jest częścią międzynarodowego projektu artystycznego Bliski nieznajomy.
Projekt jest realizowany wraz z trzema partnerami:
Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia (PL), Centrum Komunikacji Kulturowej w Kłajpedzie (LT) i Narodowym Centrum Sztuki Współczesnej Filia w Kaliningradzie (RU).

Cooltūristės, „Schodami w górę, lub Wedding International“, wideo, 2013

BIP

Zaloguj/Zarejestruj

Instytucja kultury Miasta Gdańska